حمل و نقل دریایی عبارت است از جابجایی افراد، کالاها و غیره به‌وسیله قایق، کشتی و دیگر شناورها از روی دریاها، اقیانوس‌ها، دریاچه‌ها، کانال‌ها و رودخانه‌ها.
کالاهایی که از طریق دریا حمل می شوند معمولاً دارای حجم و وزن زیادی می باشند. طولانی بودن زمان حمل در اکثر اوقات توجیه چندانی برای مسافر ندارد. از سوی دیگر در بعضی موارد مشخصات جغرافیایی کشور این نحوه ورود کالا و مسافر را غیر ممکن می کند چرا که دسترسی به آبهای آزاد در تمام کشورها مقدور نمی باشد. اما با تمام این موارد حمل و نقل دریایی مهمترین نوع حمل بوده و درصد بالایی از تجارت جهان بدین شیوه به مقاصد حمل می رسد.
به هر حال وقتی حمل و نقل دریایی مطرح میگردد کشتی های باری که حتی برای حمل کالاهای مختلف با ویژگیهای خاصی تجهیز شده اند به ذهن متبادر می شود. بنادر و امکانات بندری و تجهیزات تخصصی زیادی توسعه یافته اند تا این نوع حمل و نقل بویژه در زمان تخلیه و بارگیری با اطمینان و سرعت بالا انجام شود.
هنگامی که کشتی حامل کالا وارد حوزچه های بنادر شده و برای تخلیه پهلو گرفت و مأمورین بهداشت با ورود و بررسی مدارک اجازه ارتباط آن با بندر را صادر نمودند مامورین گمرک بدواً دفتر مخصوصی را به فرمانده کشتی ارائه می دهند که خصوصیات کلی کالا و کشتی از قبیل نام، نام فرمانده، تعداد پرسنل و پرچم و نوع کشتی و بنادر مبدا و مقصد و وزن وتعداد کالایی که باید تخلیه شود، مقدار آذوقه و کالاهای ممنوع الورود و… را درآن ثبت نماید. سپس انبار کالایی که قرار نیست تخلیه شود، انبار آذوقه و انبار نوشیدنیها و کالاهای ممنوع الورود، لاک و مهر می گردد و سپس فرمانده کشتی و یا نماینده مؤسسه حمل و نقل مربوطه فهرست محمولاتی را که می خواهد تخلیه نماید را در دو نسخه اظهارنامه اجمالی به گمرک اظهار می نماید.
تالی گیری چیست؟
پس از صدور اجازه، عملیات تخلیه آغاز می گردد و برای کنترل کالاهای تخلیه شده مشخصات ظاهری بسته ها بتدریج که تخلیه می شوند در فهرست هایی ثبت می گردند که این عمل را تالی گیری می گویند و با مشارکت نماینده گمرک ( بندر ) و موسسات حمل و نقل انجام می شود. به هر حال گمرک با بندر مکلف است تا پانزده روز پس از خاتمه تخلیه با مؤسسه کشتیرانی تسویه حساب نمایند و به همین منظور قبلاً برای هر قلم بارنامه قبض انبار صادر می شود. در گام بعد شرکت حمل با صاحب کالا تسویه حساب نموده، ترخیصیه و قبض انبار را به وی تحویل می دهند و صاحب کالا با در دست داشتن این اسناد و دیگر اسناد لازم اقدام به ترخیص کالا از گمرک می نماید.
مزایای حمل ونقل دریایی:
1) حمل دریایی نسبت به بقیه روش ها ارزانتر بوده و به همین دلیل صاحبان کالا و شرکت های تجاری ترجیح می دهند کالای خود را از طریق مسیرهای آبی حمل کنند. می توان گفت بیش ترین حجم تجارت و حمل و نقل از طریق دریا و آب های آزاد انجام می شود.
2) مزیت دیگر آن حمل کالا با حجم بالا است. از طریق آب های آزاد محموله های نسبتا سنگین تا حدود 200 تا 500 هزار تن را به سهولت می توان با یک کشتی از بندری به بندر دیگر جابه جا کرد.
3)مزیت سوم حمل دریایی ثبات و تشابه نسبی در کرایه های مربوطه است.